[عدم اختصاص فهم قرآن به گروهی از مردم]

به برخی از مسلمانان نیز نسبت داده شده است که کتاب خداوند را تنها برای گروه خاصّی از مسلمانان قابل فهم می‌پندارند و برای دیگران قابل استفاده نمی‌دانند، در حالی که این پندار نیز بر خلاف حس و وجدان است؛ چراکه کتاب خداوند، معمّا نیست، بلکه به زبان عربی روشن و خطاب به عموم مردم نازل شده و تبعاً برای فهم آنان آسان گردیده و مناسب است؛ چنانکه فرموده است: ﴿وَهَذَا لِسَانٌ عَرَبِيٌّ مُبِينٌ﴾[۱]؛ «و این زبان عربی روشنی است» و فرموده است: ﴿هَذَا بَيَانٌ لِلنَّاسِ﴾[۲]؛ «این بیانی برای همه‌ی مردم است» و فرموده است: ﴿وَلَقَدْ يَسَّرْنَا الْقُرْآنَ لِلذِّكْرِ فَهَلْ مِنْ مُدَّكِرٍ﴾[۳]؛ «و بی‌گمان قرآن را برای یاد گرفتن آسان کردیم؛ پس آیا یادگیرنده‌ای هست؟!». بل انصاف آن است که گفتار خداوند، از گفتار کسانی که در صدد روشن کردن آنند، روشن‌تر است؛ چراکه از فصاحت و بلاغت بیشتری برخوردار است و مناسبت بیشتری با عقل مردم دارد و با این وصف، کسی که از فهم گفتار خداوند عاجز است، از فهم گفتار دیگران عاجزتر خواهد بود؛ چنانکه خداوند فرموده است: ﴿تِلْكَ آيَاتُ اللَّهِ نَتْلُوهَا عَلَيْكَ بِالْحَقِّ ۖ فَبِأَيِّ حَدِيثٍ بَعْدَ اللَّهِ وَآيَاتِهِ يُؤْمِنُونَ﴾[۴]؛ «این آیات خداوند است که بر تو به راستی می‌خوانیم؛ پس به کدامین گفتار پس از خداوند و آیات او ایمان می‌آورند؟!» و فرموده است: ﴿وَمَنْ أَصْدَقُ مِنَ اللَّهِ حَدِيثًا﴾[۵]؛ «و چه کسی از خداوند راست‌گفتار‌تر است» و فرموده است: ﴿اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدِيثِ﴾[۶]؛ «خداوند برترین گفتار را نازل کرد»! با این وصف، روشن کردن گفتار خداوند با گفتار دیگران، مانند روشن کردن آفتاب با چراغ نفتی است!

آری، انصاف آن است که بخشی از گفتار خداوند، به سبب نزولش تا سطح الفبای بشر و استفاده‌اش از الفاظ مشترک، به روشن شدن نیاز دارد، ولی این بخش از گفتار او نیز جز توسّط خودش قابل روشن شدن نیست؛ چراکه کسی جز خودش از مرادش آگاهی ندارد و تبعاً بشر از روشن کردن گفتار او عاجز است. از این رو، بخشی از گفتار او که به روشن شدن نیاز دارد نیز، توسّط خود او و با بخش دیگری از گفتارش روشن شده است؛ مانند آیات متشابه آن که با آیات محکم آن روشن شده است؛ چنانکه خداوند فرموده است: ﴿هُوَ الَّذِي أَنْزَلَ عَلَيْكَ الْكِتَابَ مِنْهُ آيَاتٌ مُحْكَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتَابِ وَأُخَرُ مُتَشَابِهَاتٌ﴾[۷]؛ «او کسی است که کتاب را بر تو فرو فرستاد؛ از آن آیاتی محکم‌اند که آن‌ها مبنای کتاب هستند و دیگرها متشابه‌اند»؛