Ақл хостгоҳи аслии маърифат ва меъёри нухустини илм аст ва ҳуҷҷияти он ба таври қатъ бадеҳӣ аст; Чароки тасаввури он ҷуз бо тасдиқи он мумкин нест ва тасдиқи он аз тасаввури он ҷудоӣ намепазирад. Балки метавон гуфт: Ҳуҷҷият худ як мақулаи ақлӣ аст ва маъное ҷуз кошифият аз воқеъ барои ақл надорад ва бо ин васф, исботи ҳуҷҷият барои ақл, монанди исботи ҳуҷҷият барои ҳуҷҷият аст! Ба баёни дигар, ҳуҷҷияти ҳар чизе ки барои исботи ҳуҷҷияти ақл ба он истедлол шавад, аз ҳуҷҷияти ақл ошкортар нест ва исботи он ба субути ҳуҷҷияти ақл ниёзманд аст; Ҳамчунонки масалан шаръ барои онки битавонад ҳуҷҷияти ақлро исбот кунад, нахус бояд ҳуҷҷияти худаш исбот шавад; Чароки ҳуҷҷияти он аз ҳуҷҷияти ақл равшантар нест, дар ҳоле ки барои исботи ҳуҷҷияти он абзоре ҷуз ақл вуҷуд надорад ва исботи ҳуҷҷияти он бо худаш низ бемаъност. Оре, ақл ҳуҷҷияти шаръро исбот мекунад ва аз ин рӯ, ҳангоме ки меъёри шинохт шумурда мешавад, табиъатан шаръро дар бар мегирад ва бо ин васф, ном бурдан аз шаръ дар канори он ба унвони меъёри шинохт, зарурӣ нест ва танҳо ном бурдан аз хос дар канори ом ё лозим дар канори малзум барои таъкид аст. [Бозгашт ба Ислом, саҳ 25]
Ақлситезӣ, мусталзами Худоситезӣ аст; Зеро ақл, махлуқи Худост ва танҳо василае аст ки барои шинохт дар инсон қарор додааст ва бо ин васф, зиддият бо он, ба маънои зиддият бо ирода ва феъли Ӯст! Касоне ки ақлро рақиби шаръ мепиндоранд, аз ин воқеъияти бузург ғофиланд ки ақл ва шаръ аз як маншаъ нашъат гирифтаанд ва ҳарду махлуқи Худои воҳиданд! Оё дар хилқати Худои воҳид ихтилоф аст ва бархӣ махлуқоти Ӯ бархӣ дигарро нақз мекунанд?! Рӯшан аст ки чунин нест; Чароки афъоли Худованд аз рӯӣ ҳикмат аст ва ҳеҷ як дигареро нақз намекунад; Чунонки худ фармудааст: ﴿مَا تَرَى فِي خَلْقِ الرَّحْمَنِ مِنْ تَفَاوُتٍ﴾; «Дар хилқати Худованд ҳеҷ таноқузе намебинӣ»! Ба ибороти дигар, касе ки шаръро фиристода, ҳамон касе аст ки ақлро офарида ва бо ин васф, таноқузи ақл ва шаръ, муҳол аст. Касоне ки ақл ва шаръро дар тазод мешуморанд, нодониста ба зиндиқа рӯй овардаанд ва Холиқи ақро аз Холиқи шаръ ҷудо пиндоштаанд! Эътиқод ба тазодди ақл ва шаръ, як эътиқоди ширкомез аст ки дар баробари эътиқоди тавҳидӣ падид омадааст; Чароки вуҷуди дугонагӣ дар олам ва зиддияти таквин бо ташриъ, танҳо бар пояи илҳод пазируфтанӣ аст! Ҳеҷ шакке нест ки шаръ бо ақл мувофиқ аст ва ба рӯшанӣ онро тасдиқ мекунад, балки ба сӯӣ он фаро мехонад ва ториконашро бим медиҳад. [Бозгашт ба Ислом, саҳ 30-31]
Касоне ки ақлро ҳуҷҷат намедонанд, ба маҳдуд будани идрокоти он назар доранд ва мепиндоранд ки бо ин васф, наметавонад меъёри шинохт бошад, дар ҳоле ки маҳдуд будани идрокоти ақл, ба маънои ғалат будани онҳо нест ва монеъ аз ҳуҷҷияти он намешавад; Бал ба маънои камтар будани онҳо дар муқоиса бо идрокоти Илоҳӣ аст ки муқтазои махлуқ будани ақл ва маҳдудияти зотии махлуқ аст. Бинобарин, ақл ҳама чизро намедонад, вале ҳар чизе ки медонад саҳиҳ дониста мешавад ва ҳамин барои ҳуҷҷат будани он кофӣ аст; Ҳамчунонки масалан чашм ҳамаи чизро намебинад, вале ҳар чизе ки мебинад саҳиҳ дониста мешавад ва гӯш ҳамаи чизро намешунавад, вале ҳар чизе ки мешунавад, саҳиҳ дониста мешавад ва ҳамин барои ҳуҷҷат будани он ду кофӣ аст. [Бозгашт ба Ислом, саҳ 32]
Шинохти комил танҳо аз они Худованд аст ва ҳеҷ кас ҷуз Ӯ наметавонад шинохти комиле дошта башад ва аз ин рӯ, шаръе ки фуру фиристода, комил аст, вале комил будани шаръ мусталзими таъорузи он бо ақл нест; Зеро шаръ дар умуре ки ақл дар бораи онҳо нотиқ аст, сухане бар хилофи сухани ақл намегӯяд ва дар умуре ки ақл дар бораи онҳо хомӯш аст, сухане ки мегӯяд бар хилофи сухани ақл нест; Чароки ақл дар бораи онҳо сухане намегӯяд то сухани шаръ бар хилофи он бошад; Монанди авсофи ҷузъии биҳишт ва дӯзах ки моҳиятӣ ғайбӣ доранд ва табъан ақл дар бораи онҳо хомӯш аст, вале шаръ дар бораи онҳо сухан мегӯяд ва бо ин васф, суханаш бар хилофи сухани ақл шумурда намешавад ва монанди чанду чуни аъмоли ибодӣ ки моҳиятӣ эътиборӣ доранд ва табъан ақл дар бораи онҳо хомӯш аст, вале шаръ дар бораи онҳо сухан мегӯяд ва бо ин васф, суханаш бар хилофи сухани ақл шумурда намешавад; Хусусан бо тавҷҷуҳ ба инки ақл, ҳуҷҷияти шаръро дарк мекунад ва бо ин васф, эътибороти амалӣ ва ахбори қатъии он аз вақойеъи мумкинро мепазирад. [Бозгашт ба Ислом, саҳ 32-33]
Касоне ки ҳуҷҷияти ақлро инкор мекунанд, муҳол аст битавонанд муддаъои худро исбот кунанд; Чароки исботи ҳеҷ муддаъойе бидуни ҳуҷҷияти ақл мумкин нест. Аз ин рӯ, онҳо бидуни онки худ бидонанд дар ҳоли истедлол ба ақл ҳастанд; Зеро ба унвони мисол, истедлол ба инки ақл маҳдуд аст ва истедлол ба маҳдуд ҷойиз нест, як истадлоли ақлӣ аст ва бо ин васф, агар истедлол ба ақл ҷойиз набошад, ин истедлол низ ҷойиз нест ва агар истедлол ба ақл ҷойиз бошад, ин истедлол ғалат аст! Ҳосил онки таблиғ бар зидди ақл, аз корҳои шайтон аст то заминаро барои шуюъи ҷаҳл дар ҷаҳон фароҳам созад ва ҳар инсоне ки бар зидди ақл таблиғ мекунад, аз ҳизби шайтон ва ҷунуди ӯст ки хоста ё нохоста дар хидмати ӯ қарор гирифта ва дар ҳоли ҷанг бо Худованд аст. [Бозгашт ба Ислом, саҳ 33]
Ман шуморо аз ин сарнавишт бим медиҳам то ба он дучор нашавед ва аз ин оқибат метарсонам то аз он растгорӣ ёбед, вале пайдост ки дар ҷаҳолат устуворед ва ҳушдорамро ҷиддӣ намегиред; Монанди кӯдаке ки бо оташ бозӣ мекунад ва монанди девонае ки ба сӯӣ шер медавад! Бо худ мегӯйед ки ин кист ва чи мегӯяд ва ҳукумати Худованд кадом аст ва хандазанон рӯй мегардонед! Зуд бошад ки бидонед ман кистам ва чи мегӯям ва ҳукумати Худованд кадом аст, ҳангоме ки оташфишони хашмаш фаъол шавад ва гудозаӣ азобаш фаварон кунад ва дуди интиқомаш ба ҳаво бархезад ва ҷаҳонатонро дар торикӣ фуру барад ва хандаҳотонро ба гиря ва гиряҳотонро ба заҷҷа мубаддал гардонад! Он рӯз манро хоҳед шинохт ва суханамро ба ёд хоҳед овард ва бар худ лаънат хоҳед фиристод ва хоҳед гуфт: «Чи андоза ҷоҳил ва ғофил будем ва чи андоза зиён кардем ва бадбахт шудем»! [Номаи нуздаҳум]
Вой бар касоне ки ба ҷои халифаи Худованд халифае ва ба ҷои валии Худованд валие гирифтананд ва аз касе итоъат мекунанд ки Худованд ба итоъат аз ӯ амр накардааст; Чароки ба зудӣ пӯст аз сарашон бар меканад ва устухонашонро дар ҳам мешиканад ва ононро дар оташ меафканад, дар ҳоле ки фарёдрасе барояшон нест! Монанди хар бонг хоҳанд дошт ва монанди гург зуза хоҳанд кашид, ҳангоме ки дос бало ононро мечинад ва осиёби мусибат онон мекӯбад! [Номаи нуздаҳум]
Ҳон эй инсон! Ту умри худро кардаи ва озмуни худро пас додаи! Заминро аз чирки худ мулаввас сохтаи ва осмонро бо дуди худ сиёҳ намудаи! Дарёҳо наҷосататро татҳир намекунанд ва куҳҳо бузургии гуноҳатро намепӯшонанд! Дастонат ба хун олуда аст ва аз даҳонат оташ забона мекашад! Шаҳватат шаҳрҳоро ғарқ карда ва ғазабат рустоҳоро сӯзондааст! Барои қудрат ба ҷиноят даст ёзидаи ва барои сарват ба ғорат рӯй овардаи! Ба ман бигӯ то кай чунин тоғӣ хоҳӣ буд ва то куҷо чунин соқит хоҳӣ шуд! Оё вақти он нарасидааст ки боз истӣ?! Оё вақти он нарасидааст ки боз гардӣ?! [Номаи нуздаҳум]
Ҳон эй мардум! Огоҳ бошед ки азоби Худованд ба шумо наздик шудааст; Ман овояшро мешунавам ва бӯяшро истишмом мекунам ва сояашро мебинам, вале бештари шумо ғофилед! Агар сари наҷот доред, манро бо шумо насиҳате аст; Аз Парвардигоратон омӯрзиш бихоҳед ва ба сӯӣ Ӯ тавба кунед ва аз касе фармон баред ки Ӯ татҳираш карда ва ҳидояташ намудааст, ҳамон ки васфашро дар суҳуфи паёмбарон меёбед ва номашро дар кутуби гузаштагон мехонед, на аз касе ки ақлӣ андак ва иддаъоӣ бисёр дорад ва аз ҳавои нафс пайравӣ мекунад ва бисёр мустабид ва ситезаҷӯст. Он гоҳ хоҳед дид ки замин аз адолат пур мешавад, чунон ки аз зулм пур шуда ва адолат аз асал ширинтар ва аз кара нармтар ва аз барф покизатар аст. Пас агар ибо кардед бидонед ки ҳукумататон шуморо аз Худованд наҷот нахоҳад дод ва артишҳо ва силоҳҳоятон шуморо аз Ӯ ҳифз нахоҳад кард, ҳамон гуна ки ҳукумати гузаштагон ононро аз Ӯ наҷот надод ва артишҳо ва силоҳҳояшон ононро аз Ӯ ҳифз накард, ҳангоме ки хашмаш бар онон афрухта шуд ва азобаш бар онон фуруд омад! Инак эй саркашон! Дар интизори нобудӣ бошед; Зеро ба шумо гуфтам ки Худованд дар ҳол гузар аст, пас аз сари роҳаш канор биравед, вале аз сари роҳаш канор нарафтед ва гуфтед ки роҳ фарох аст; Пас ногузир аз рӯӣ шумо убур хоҳад кард ва шуморо поюмол хоҳад сохт ва он гоҳ ёфт нахоҳед шуд, магар дар зери хокҳо ва лобалои сангҳо ва решаҳо! [Номаи нуздаҳум]
Ин қавмро бубин ки чигуна дар ҳам омехтаанд ва барои даст ёфтан ба бартарӣ по бар сари ҳам мегузоранд; Бо дурғҳо ва найрангҳо, бо ғайбатҳо ва тӯҳматҳо, бо дашномҳо ва таҳқирҳо, бо чоплусиҳо ва дурӯйиҳо, бо ҳасодатҳо ва хиёнатҳо, бо худхоҳиҳо ва тангназариҳо, бо айбҷӯйиҳо ва лаҷбозиҳо, бо сухан чиниҳо ва пардадариҳо, бо кинатузиҳо ва буридани пайвандҳо; Монанди магасҳое ки барои нишастан бар мадфуъе бо ҳам меситезанд! Оё мепиндоранд ки фурсат доранд то ба ҳар ончи мехоҳанд даст ёбанд! Мегӯянд ки имсол чунин хоҳем кард ва соли дигар чунон, дар ҳоле ки намедонанд фардо зинда хоҳанд буд ё мурда ва тандуруст хоҳанд буд ё бемор ва бениёз хоҳанд буд ё таҳидаст ва озод хоҳанд буд ё гирифтор ва дар амон хоҳанд буд ё ҳаросон! [Номаи бистум]
Тарҷумаи гуфтор: Яке аз ёронамон моро хабар дод, гуфт: Аз Мансур дар бораи сухани Худованди баландмартаба пурсидам ки фармуда: «Худованд нури осмонҳо ва замина аст», пас фармуд: Ҳодии онҳост ва нури Худованд ҳидояти Ӯст ва он «Дар байтҳойе аст ки Худованд изн додааст то рафъат ёбанд ва номаш дар онҳо бурда шавад» ва онҳо байтҳои Паёмбаронанд, «Дар онҳо субҳ ва шом тасбеҳи Ӯ мегӯянд мардоне ки тиҷорат ё касб ва корӣ ононро аз ёди Худованд ғофил намекунад» ва онон аҳли байтҳои Паёмбарон ҳастанд, оё намебинӣ ки мефармояд субҳ ва шом дар онҳо тасбиҳи Ӯ мегӯянд? Пас аҳли онҳо ҳастанд ва ҳидояти Худованд аз байтҳои Паёмбарон хориҷ намешаванд то он гоҳ ки қиёмат фаро расад, пас онро назди аҳли байти Паёмбар биҷӯйед ва назди дигарон наҷӯйед ки гумроҳ хоҳед шуд! [Фақараи 29 аз гуфтори шишум]
Тарҷумаи гуфтор: Ҳон! Бидонед ки уфуқи мағриб, аз абрҳои тира торик аст. Ба зудӣ туфонӣ сурх бар шумо хоҳад вазид ва сарзамини шуморо дар хоҳад навардид. На сақфе боқӣ хоҳад гузошт ки дар зери он паноҳ гиред ва на деворе ки дар паси он пинҳон шавед! Дар он замон, уммати Муҳаммад орзу хоҳад кард ки ниме аз ҷавонони худро бидиҳанд ва дар иваз, Маҳдиро дар даррае аз дарраҳои ҳиҷоз боз ёбад! Ҳон, эй уммати нодон! Дар паӣ чи мегардӣ?! Ва ба дунболи ки меравӣ?! Пешвои ту Маҳдӣ аст. Оромиши шабҳо ва хуррамии рӯзҳои ту Маҳдӣ аст. Шодии мондгор ва ширинии рӯзгори ту Маҳдӣ аст. Хушбахтии дунё ва растгории охирати ту Маҳдӣ аст. Пас чи чизе туро аз ӯ боз доштааст?! Ё чи касе туро аз ӯ бениёз кардааст?! [Гуфтори якум]
Тарҷумаи гуфтор: Оё мепиндоред ки дар ғиёби ӯ, адолатро хоҳед дид ва ба шукуфоӣ хоҳед расид?! Ё мепиндоред ки дар ғиёби ӯ, амният хоҳед дошт ва хушбахт хоҳед шуд?! На ба Худо савганд, сипас на ба Худо савганд; Балки ин орзуро бо худ ба гӯр хоҳед бурд, ҳамчунонки гузаштагонатон онро бо худ ба гӯр бурданд! Зеро Худованд дар ғайбати гумоштааш хайре қарор надода ва дар ҳукумати ғайри ӯ баракате наёфаридааст! [Гуфтори якум]
Тарҷумаи гуфтор: Рост мегӯям ба шумо; Дар ғайбати ӯ, шикамҳотон ба пушт хоҳад часбид ва бар рӯӣ хошок хоҳед хобид! Субҳ ва шом ғазабнок хоҳед буд ва орзуӣ марг хоҳед кард! Хонаҳои шумо ғайри маскун ва бозорҳотон таътил хоҳад шуд! Заминҳои зироъӣ хор хоҳад рӯёнд ва дарахтони мева хушк хоҳанд шуд! Галлаҳои дом пароканда хоҳад гашт ва касе нахоҳад буд ки онҳоро ҷамъ кунад. Сарҳои шумо шипиш хоҳад гузошт ва дастҳотон хокӣ хоҳад буд! Шаҳрҳотон вайрон ва рустоҳотон матрук хоҳад шуд! Аз кӯчаҳои шумо касе убур нахоҳад кард ва дарҳои шуморо касе нахоҳад зад! Қанотҳои шумо об нахоҳад дошт ва дар чоҳҳои шумо мор лона хоҳад намуд! Дар майодинатон гург хоҳад чархид ва бар бурҷҳотон чуғд хоҳад нолид! Бар панҷараҳотон анкабут тор хоҳад танид ва дар ҳавзчаҳотон вазағ хоҳад хонд! Дар дарраҳои торик сокин хоҳед шуд ва ба қаллаи кӯҳҳо паноҳ хоҳед бурд! Дар шикофи сахраҳо пинҳон хоҳед шуд ва бо чалпосаҳои биёбон ҳамнишин хоҳед буд! Аз сарзаминҳои шумо дуд ба осмон хоҳад рафт ва оташи он хомӯш нахоҳад шуд! Душманонатон бар шумо мусаллат хоҳанд гашт ва шаётини ғарб ва шарқ шуморо хоҳанд хӯрд! Гиряи кӯдаконтонро нахоҳанд шунид ва бар пирони замингиратон раҳм нахоҳанд кард! Амволатонро қисмат хоҳанд намуд ва барои номусатон қуръа хоҳанд зад! Мурдагонатонро ба хок нахоҳанд супурд, балки барои сагҳошон хоҳанд гузошт! [Гуфтори якум]
Тарҷумаи гуфтор: Ҳон, эй мардум! Барои ончи дар гарави лаҳзаҳост, шитоб накунед! Ҷаҳон ба поёни худ наздик шуда ва замони ваъдаҳо фаро расидааст. Ба зудӣ рӯзгори ғайбат ки роммаш мепиндорид, ҳамчун шутурӣ баҳормаст рам мекунад ва дандонҳои тезашро дар чашмҳотон фуру мебарад. Ба Худойе ки ҷисм ва ҷонам дар даст Ӯст савганд ки ончи мегӯям шеър нест ва ағроқе дар гуфтор шумурда намешавад. Зудо ки деги ҷаҳон ба ҷуш ояд ва руди замон ба хурӯш гарояд ва осиёби фитнаро бигардонад ва санги ошубро бичархонад. Хатар! Хатар! Огоҳ бошед ки ба ҳеҷ як шумо раҳм нахоҳанд кар! Гӯшагиртарини шуморо низ хоҳанд овард ва кареҳ ва дӯғашро хоҳанд гирифт. Ҳангоме ки доси фитна фуруд ояд, истода дарав шавад ва нишаста хурд гардад. Хатар! Хатар! Имрӯз ки фурсате доред, дини худро бардоред ва бигурезед! Агар ҳаққро бо ман ёфтед ба сӯӣ ман биёйед, агар чи чаҳор дасту по бар рӯӣ барф; Чароки ман шуморо ба сӯӣ Маҳдӣ раҳнамун хоҳам шуд ва агар маро нахостед ва хуш надоштед ки ба сӯӣ ман биёйед, пас биравед ва то метавонед дур шавед, агар чи дур натавонед шуд; Чароки ба Худо савганд, агар дар пушти ситорагони осмон пинҳон шавед, боз ҳам шуморо меёбанд ва меоваранд ва расвоятон месозанд; Чароки ин кор чунонки шумо пиндоштаед, осон нест, бал гирифторӣ ва балоӣ бас бузург аст ки пирро бетоб ва ҷавононро бехоб мекунад. [Гуфтори якум]
Шарти ҳазрати аллома ҳафизаҳуллоҳ таъоло барои ихтиёри аҳодис, пас аз созгории маънои онҳо бо китоби Худованд ва суннати собит аз Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам ва ақли салим, шӯҳрати ровиёни онҳо ба васоқат ё садоқат назди касоне аст ки аҳли мазҳаби онҳо ҳастанд, на мухолифони онҳо; Чунонки дар шарҳи ҳоли Ҷобир ибни Язиди Ҷуъфӣ онро табйин карда ва фармудааст: «Милок, ҳоли фард назди асҳоби ӯст (яъне аҳли мазҳаби ӯ); Чароки онон ба ҳоли ӯ огоҳтаранд ва назари сойири мардум ҳаргоҳ бо назари асҳоби ӯ мунофот дошта бошад, ҳуҷҷат нест; Чароки онон аз ӯ дуртаранд ва чи басо ба хотири дӯст надоштани мазҳабаш, дар бораи ӯ бад мегӯянд ва гувоҳи он, кори Расули Худо саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам аст ки ба яҳудиён фармуд: <Абдулло ибни Салом дар миёни шумо чигуна марде аст?> пас гуфтанд: <Хуби мо ва писари хуби мо ва сарвари мо ва писари сарвари мо ва олими мо ва писари олими мост>, пас суханашон дар бораи ӯро пазируфт; Чароки онон асҳоби ӯ буданд ва сипас ба онон хабар дод ки ӯ мусалмон шудааст, пас шурӯъ ба бадгӯйи дар бораи ӯ карданд ва гуфтанд: <Бадтарини мо ва писари бадтарини мост>, вале сухани онон дар бораи ӯро пас аз инки мухолифони ӯ дар мазҳабаш шунид напазируфт ва агар сухани мухолифон дар мазҳаб пазируфта шавад, чизе аз ҳадис боқӣ намемонад; Чароки ҳар тоъифае дар бораи тоъифаи дигар бад мегӯянд; Чунонки мебинӣ шиъаён ба чизе ки аҳли суннат ривоят мекунанд вақъе намениҳанд магар чизе ки онро ҳуҷҷате бар зидди онон қарор медиҳанд ва мебинӣ аҳли суннат ба чизе ки шиъаён ривоят мекунанд намегиранд магар бо таъаҷҷуб ва истиҳзоъ ва ҳар ду миёнаи роҳро гум кардаанд, вале мо ҳар чизе ки мусалмонон дар мутобиқат бо китоби Худованд ривоят мекунандро мепазирем ҳаргоҳ назди асҳоби худ ба ростгӯйи маъруф бошанд бидуни инки барои ҳеч як аз мазоҳиб таъассуб биварзем». [Дарси яккум, муқаддама]
Чизе ки назди ҳазрати аллома ҳафизаҳуллоҳ таъоло милок аст, Ислом ва шӯҳрати ровӣ ба васоқат ё садоқат назди тоъифаи ӯст, на мазҳаби ӯ ё тазъифоти мухолифонаш бидуни далилӣ қобили қабул. Пас агар ровӣ аз аҳли суннат аст, милоки ҳоли ӯ назди аҳли суннат аст ва ҳолаш назди шиъа милок нест ва фарқе миёни ривоёти шиъа ва ривоёти аҳли суннат вуҷуд надорад ҳаргоҳ бо се асли пешгуфта созгор бошанд ва ровиёнашон маъруф ба васоқат ё садоқат назди аҳли мазҳаби худ бошанд. Ба ҳамин далил аст ки ҳазрати аллома ҳафизаҳуллоҳ таъоло ривоёте аз шиъаро монанди ривоёте аз аҳли суннат ихтиёр мекунад ва ривояти касеро ба хотири мазҳабаш тарк намекунад модоме ки мазҳабаш бар хилофи зарурии дин набошад, ба наҳве ки ӯро аз Ислом хориҷ созад; Чароки дар он сурат ӯ мунофиқ аст ва мунофиқ дар ҳеч заминае қобили қабули эътимод нест, агарчи ҳамаи мардум ӯро сиқа бидонанд. [Дарси яккум, муқаддама]
Дарсҳои ҳазрати аллома Мансури Ҳошимии Хуросонӣ ҳафизаҳуллоҳ таъоло, ҳадафашон тазкияи мардум ва таълими Китоб ва ҳикмат ба онон ва меҳвар ва мабнояшон Қуръон ва суннат ва мавзӯъашон ақойид, аҳком ва ахлоқи Исломӣ аст ва мо аз миёнашон чизе ки ба масоъили муҳимтар ва мавриди ибтилотар марбут мешавадро интихоб кардаем ва онро ба гунае ки барои аҳли таҳқиқ ва мутолеъа осонтар бошад мураттаб сохтаем ва барои он таълиқотӣ муштамал бар зикри манобеъ ва бархӣ тавзиҳоти зарурӣ навиштаем. [Дарси яккум, муқаддама]
Ҳар дарс, дар бораи як масъалаи эътиқодӣ ё фиқҳӣ ё ахлоқӣ аст ва аз се боб ташкил шудааст:
• Боби якум баёни оёте аз Қуръон ки ба масъала марбут мешавад ва дар он тафосири арзишманде аз ҳазрати аллома ҳафизаҳуллоҳ таъоло омада ки аз миёни гуфторҳои нуронии ӯ истихроҷ шудааст ва маъонии оётро ба гунае ки дилҳоро шифо медиҳад ва мардумро аз торикӣ ба нур мебарад, табйин менамояд.
• Боби дуввум аҳодиси саҳиҳе аз Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам ки ба масъала марбут мешаванд бо зикри шавоҳид ва мутобеъоти онҳо ва дар он нукоти дақиқ ва тавзиҳоти судманде аз ҳазрати аллома ҳафизаҳуллоҳ таъоло омадааст ки маънои аҳодис, ҳоли ровиён ва назари олимонро табйин мекунад.
• Боби севвум баёни аҳодиси саҳиҳе аз аҳли байт алайҳи салом ки ба масъала марбут мешаванд бо зикри шавоҳид ва мутобеъоти онҳо ва дар он назири чизҳое аст ки дар боби дуввум омадааст. [Дарси яккум, муқаддама]
Қоъида назди ҳазрати аллома ҳафизаҳулоҳ таъоло, ҳуҷҷияти хабари мутавотир ва адами ҳуҷҷияти хабари воҳид аст ва хабари мутавотир назди ӯ чизе аст ки дар ҳар табақа беш аз чаҳор мард онро ривоят кардаанд, ба шарти инки қарини якдигар набошанд ва дар бораи маъно ихтилоф накарда бошанд ва чизе ки ривоят кардаанд бо китоби Худованд ё суннати собит аз Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам ё ақли салим таъоруз надошта бошад. Ҳамчунин, чизе ки дар ҳар табақа чаҳор мард онро ривоят кардаанд, дар ҳукми хабари мутавотир аст, ба шарти инки одил бошанд, илова бар се шарти пешин ва ин чизе аст ки баррасии ҳоли ровиён ҳаргоҳ беш аз чаҳор мард набошандро зарурӣ месозад. Аммо баррасии ҳоли онон ҳаргоҳ камтар ё бештар аз ин теъдод бошанд, коре аст ки ҳазрати аллома ҳафизаҳуллоҳ таъоло аз боби илзом анҷом медиҳад; Чароки аксари мусалмонон қоъил ба ҳуҷҷияти хабари воҳиди сиқа ё садуқ ҳастанд ва чи басо чизе ки тавассути панҷ мард ривоят шудаастро мутавотир намедонанд. Аз ин рӯ, ҳазрати аллома ҳафизаҳуллоҳ таъоло чизе ки ровиёни сиқа ё садуқ назди онон ривоят кардаандро ихтиёр мекунад то ҳуҷҷате бар онон бошад ва бошад ки онон ҳидоят ёбанд. [Дарси яккум, муқаддама]
Ташкили ҳукумати Исломӣ дар замони ғайбати Маҳдӣ, ҳаргоҳ ба маънои ташкили ҳукумати он ҳазрат аз тариқи заминасозӣ барои он ба тартибе ки дар китоби шарифи «Бозгашт ба Ислом» табйин шудааст бошад, мумкин аст, ҷуз онки дар ин сурат, ташкили ҳукумати Исломӣ дар замони ғайбати Маҳдӣ маҳсуб намешавад, балки ташкили он бо рафъи ғайбати ӯ маҳсуб мешавад ва ҳар гоҳ ба маънои ташкили ҳукумате ҷуз ҳукумат Маҳдӣ бошад, мумкин нест ва ин мумкин набудан, аз аворизи тақсири мардум дар ҳифозат ва ҳимоят аз он ҳазрат аст ки сабаби ғайбати ӯ буда ва бо ин васф, масуълияти табаъоти он бар уҳдаи онон аст. Ҳосил онки ташкили ҳукумати Исломӣ дар ҳар замоне бо зоҳир сохтани Маҳдӣ мумкин аст ва бо ин васф, ташкили ҳукумати Исломӣ дар замони ғайбати он ҳазрат маъно надорад. [Пурсиш ва посухи 25]
Гирдиҳамойии мӯъминон барои ёрии имом Маҳдӣ алайҳи салом зарурӣ аст ва рӯзе бояд анҷом шавад... Ва иллати он ин аст ки ҳар як аз мӯъминон ба танҳойи ва ҷудо аз дигарон барои ёрии Маҳдӣ алайҳи салом кифоят намекунад, бал ӯ ба сипоҳӣ оросота ва омода ниёзманд аст ки битавонад бо иттикоъ ба он зуҳур кунад... Бо ин ҳол, коре ки акнун аз мӯъминон хоста мешавад, ҳиҷрат ба Хуросон нест, бал талош барои ҳамроҳ кардани шуморӣ кофӣ аз мардум аст ки пеш аз ҳиҷрат ба Хуросон бояд анҷом шавад. Бинобарин, мӯъминон бояд дар кишварҳо ва шаҳрҳои худ, дӯстон ва ошноёнашонро бо наҳзати заминасозӣ барои зуҳури имом Маҳдӣ алайҳи салом ҳамроҳ кунанд, то он гоҳ ки шумори кофӣ аз миёни онон барои ҳиҷрат ба Хуросон омода шаванд. Он гоҳ ҳиҷрат ба Хуросон барои онон осон хоҳад шуд; Чароки бархӣ аз онон бархӣ дигарро кӯмак хоҳанд кард ва Худованд пуштибони мӯъминон аст. [Пурсиш ва посухи 19]
Ҳақ он аст ки бояд заминасозӣ барои зуҳури Маҳдӣ алайҳи саломро бо имон ба ваъдаи Худованд анҷом дод ва набояд ба сабаби ҷаҳл ба бархӣ ҷузъиёти каммӣ ё кайфии он, дар лозим ва муфид будани он тардид раво дошт ва даъват кунандаи ба сӯӣ онро ба газофагӯӣ муттаҳам намуд. Ба ҳар ҳол, мӯъзали ғиёби Маҳдӣ алайҳи салом мӯъзали печидае аст ва Мансури Ҳошимии Хуросонӣ дар ҳоли талош барои ҳалли он ба сурати амалӣ ва майдонӣ аст ва барои ин кори душвор ва нафасгир, дасти кам ба ҳимояти яке аз кишварҳои Исломӣ ва ҳокимони мусалмон ниёз дорад. Худованд ба ҳамаи мусалмонон тавфиқи дарки ин ҳикматҳо ва ҳақоиқи гаронсангеро арзонӣ дорад ва дилҳои ҳокимони мусалмонро барои қабули он нарм гардонад то ҳар чи зудтар замина барои зуҳури оқоямон Маҳдӣ алайҳи салом фароҳам шавад ва масоъиб ва мӯъзалоти ҷаҳони Ислом поён пазирад; Чароки Ӯ бар ҳар коре тавоност ва бисёр Бахшанда ва Меҳрабон аст. [Пурсиш ва посухи 10]
Рамзи истифодаи Мансури Ҳошимии Хуросонӣ аз парчами сиёҳ чаҳор чиз аст: Яккум инки истифода аз парчами сиёҳ, суннат аст; Чароки парчами Расули Худо саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам сиёҳ буд; Чунонки Ибни Аббос ва Бураяда ва Ҷобир ва Оиша ва дигарон инро ривоят кардаанд... Ба илова, парчами Алӣ ибни Абӣ Толиб дар ҷангҳояш низ сиёҳ буд... Бархӣ уламо эҳтимол додаанд ки алоқаи Расули Худо саллаллоҳу алайҳи ва олили ва саллам ба парчами сиёҳ аз боби тафоъул яъне ба фоли нек гирифтан будааст... ва ин баъид нест; Чароки «سُؤْدُد» ба маънои азимат ва маҷд ва шараф аст ва «مُسَوَّد» ба маънои саййид яъне сурур ва солор аст... Ва ривоят шудааст ки Расули Худо саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам тафаъулро хуш медошт ва номҳои некуро ба фоли нек мегирифт... Бинобарин, истифодаи Мансури Ҳошимии Хуросонӣ аз парчамҳои сиёҳ, пайравӣ аз суннати Расули Худо саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам ва суннати халифаи рошидаш Алӣ ибни Абӣ Толиб алйҳи салом аст ва ин чизи аҷибе нест; Чароки ӯ дар ҳар чизе аз суннати он ду пайравӣ мекунад... Дуввум инки истифода аз парчами сиёҳ, барои мӯъминон дар рӯзе ки ҷамъ мешаванд ва дар роҳи Худованд ҷиҳод мекунанд, судмандтар аст... Севвум инки истифода аз парчами сиёҳ, расмӣ ройиҷ ва мутаъораф миёни касоне аст ки ба мусибати азиме дучор шудаанд... ва муҳтамал аст ки ин, яке аз чизҳойе бошад ки Мансури Ҳошимии Хуросониро ба истифода аз парчамҳои сиёҳ тарғиб кардааст; Зеро ӯ ба мусибати азиме дучор шуда... ва он ғайбати халифаи Худованд дар замин аст... Чаҳорум онки истифода аз парчами сиёҳ, муқобилаи ошкор бо фирқаи золим ва фосиде аст ки «Доъид» ном дорад; Чароки ин фирқа... парчамҳои сиёҳеро барои даъват ба сӯӣ ҳукумати мардӣ гумроҳ ва гомроҳ кунанда ба номи Абу Бакари Бағдодӣ истифода кард. Пас чун Мансури Ҳошимии Хуросонӣ онро дид, Парчамҳоеро барои даъват ба сӯӣ ҳукумати Маҳдӣ истифода кард то бо ин шева, дар баробари ин инҳирофи бузург ва хатарнок аз масири Ислом бойистад... Ин рамзи истифодаи Мансури Ҳошимии Хуросонӣ аз парчамҳои сиёҳ аст. [Пурсиш ва посухи 9]
Шахсиятгароӣ ба бемории шойеъ ва хатарноке дар миёни мусалмонон табдил шудааст; Зеро онон сухани ҳақро аз касе ки намешиносанд намепазиранд ва сухани ботилро аз касе ки мешиносанд мепазиранд, дар ҳоле ки сухани ҳақ, ҳақ аст агарчи гӯяндааш ношинохта бошад ва сухани ботил, ботил аст агарчи гӯяндааш шинохта бошад. Сухани ҳақ, бо ношинохта будани гӯяндааш ботил ва сухани ботил, бо шинохта будани гӯяндааш ҳақ намешавад, бал ҳар гӯяндае бо чизе ки мегӯяд шинохта мешавад; Агар сухани ӯ ҳақ буд бар ҳақ ва агар сухани ӯ ботил буд, бар ботил аст. Чи бисёр гӯяндае пуровозае ки ботил мегӯяд ва чи бисёр гӯяндаӣ гумноме ки ҳақ! Оё ҳақ будани касе вобаста ба номи ӯст ё аз миллияти ӯ табаъият мекунад ё аз мушаххасоти зоҳирии ӯ асар мепазирад?! Дар ҳоле ки номҳо ановинӣ эътиборӣ ҳастанд ва миллиятҳо таваҳҳумотӣ худбофтаанд ва мушаххасоти зоҳирӣ бо мушаххасоти ботинӣ мулозим нестанд. [Пурсиш ва посухи 18]
Мансури Ҳошимии Хуросонӣ мӯътақид аст: «Бузургтарин иштибоҳ дар ҷаҳони мавҷуд» танҳо «Вогузории ҳукумат ба масъулони динӣ ва руҳонии ҷавомеъ» нест, бал вогузории ҳукумат ба умуми касоне аст ки Холиқи ҷаҳон ононро барои ҳукумат шоиста надониста ва таъйин накардааст ва «Масъулони динӣ ва руҳонии ҷавомеъ» аз ҷумлаи онҳо ҳастанд; Бо таваҷҷуҳ ба инки Холиқи ҷаҳон сазовортарин кас ба идораи он аст ва Ӯ ин корро аз тариқи муаъррифии «Инсони комил» ба унвони намояндаи худ анҷом медиҳад. Оре, албатта агар ҷаноби олӣ ба вуҷуди Худованд имон надоред, лозим аст бо таваҷҷуҳ ба нишонаҳои Ӯ дар осмон ва замин ва низоме ки ҳар чизеро фаро гирифта ва ҳаракати мавзуне ки бар табиъат ҳоким аст, ба вуҷуди Ӯ имон оваред, вале агар ба вуҷуди Ӯ имон доред, лозим аст ба ин ҳақиқати маҳтум гардан ниҳед ки ҳукумат бар ҷаҳон танҳо аз они Ӯст ва инсон шоистагии онро надорад ки бар инсон ҳукумат кунад. Таҳаққуқи адолат дар ҷаҳон, дар гарави таҳаққуқи ҳукумати Худованд бар он аст ва ҳукумати Худованд бар он ҳангоме таҳаққуқ меёбад ки халифаи Ӯ дар он ба ҳокимият даст ёбад ва халифаи Ӯ дар он, ҳангоме ба ҳокимият даст меёбад ки амсоли шумо даст аз «Масъулони динӣ ва руҳоӣ» ва «Масъулони ғайри динӣ ва ғайри руҳонӣ» бардоред ва ҳамчунон аз ин ба сӯӣ он ва аз он ба сӯӣ ин рафту омад накунед, балки рӯӣ худро аз ҳар ду ба сӯи «Инсони комил» баргардонед ва дасти ниёз ба остони ӯ дароз намойед ва оҷизона дар баробари ӯ зону бизанед ва зимни иқрор ба иштибоҳи ҳазор солаи худ, аз ӯ бихоҳед ки бар шумо миннат бигзорад ва ҳукумат бар шуморо бипазирад то шуморо аз зиллат ва масканат раҳоӣ диҳад ва ба каромат ва саъодат бирасонад. Ин танҳо роҳи наҷот барои шумост ва ҳар роҳе ҷуз ин, бероҳае ба сӯӣ табоҳӣ аст, хоҳ онро дини биномед ва хоҳ онро куфри; Чароки бидуни Худованд ва халифаи Ӯ дар замин, тафовути чандоне миёни дин ва куфр нест ва касе ки бо Худованд ва халифаи Ӯ дар замин байъат намекунад, агар хоҳад бо «Масъулини динӣ ва руҳонӣ» байъат кунад ва агар хоҳад бо «Масъулони ғайри динӣ ва ғайри руҳонӣ»; Балки агар хоҳад бо санге ва агар хоҳад бо чӯбе; Чароки барои ӯ яксон аст! [Нақд ва баррасии 12]
Мансури Ҳошимии Хуросонӣ Худои Муҳаммад саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва салламро мепарастад ва барои Ӯ дар таквин, ташриъ ва таҳким шарике намешиносад; Ба ин маъно ки Ӯро дар офариниш, ризқ ва тадбири мавҷудот ягона медонад ва ба ҳукме ҷуз ҳукми Ӯ ва ҳукуматӣ ҷуз ҳукумати Ӯ таслим намешавад ва ҳукумати Ӯро ҳукумати касе медонад ки ба изни Ӯ ҳукумат мекунад, ҳар чанд бештари мардум намедонанд... Худойе ки ташриъ танҳо барои Ӯст ва бояд ва набояд ҷуз аз Ӯ содир намешавад; Чунонки фармудааст: ﴿أَمْ لَهُمْ شُرَكَاءُ شَرَعُوا لَهُمْ مِنَ الدِّينِ مَا لَمْ يَأْذَنْ بِهِ اللَّهُ﴾; «Ё ононро шариконе аст ки барояшон чизе аз динро ташриъ кунанд ки Худованд ба он изн надодааст?!»; Худойе ки ҳукумат танҳо барои Ӯст ва насб ва азли ҳоким ҷуз тавассути Ӯ анҷом намешавад; Чунонки фармудааст: ﴿قُلِ اللَّهُمَّ مَالِكَ الْمُلْكِ تُؤْتِي الْمُلْكَ مَنْ تَشَاءُ وَتَنْزِعُ الْمُلْكَ مِمَّنْ تَشَاءُ﴾; «Бигӯ Худовандо! Молики ҳукумат Туӣ; Хукуматро бар ҳар кас ки мехоҳӣ медиҳӣ ва аз ҳар кас ки бихоҳӣ мегирӣ», пас барои Ӯ шарике дар ҳукумат нест; Чунонки фармудааст: ﴿وَلَمْ يَكُنْ لَهُ شَرِيكٌ فِي الْمُلْكِ﴾! Ин аст Худои Муҳаммад саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам ва Худои Иброҳим ва Оли Иброҳим ва ин аст Худои Мансури Ҳошимии Хуросонӣ парчамдори тавҳид дар асри ҳозир бо нидои тавҳиди «Ал-байъату Лиллоҳ». [Нақд ва баррасии 11]
Мансури Ҳошимии Хуросонӣ, Худои ибни Ҳомид, ибни Таймия, ибни Абдулваҳҳоб ва амсоли ононро намепарастад; Ҳамон Худое ки боло ҳаст ва дар пойин нест ва ду чашм ва ду гӯш ва ду даст ва ду по ва даҳ ангушти ҳақиқӣ дорад ва аз ҷойе ба ҷои дигар ҳаракат мекунад ва бо чашми сар монанди маҳтоб дида мешавад ва намунаи комиле аз Лот ва Ҳубал ва Уззо мустатир дар ҳиҷоби «Било кайф» аст! Балки Худои Иброҳим ва Исмоъил ва Исҳоқ ва Яъқуб ва Асбот ва Исо ва Мӯсоро мепарастад; Ҳамон Мӯсое ки гуфт: «Парвардгоро! Нишонам деҳ ки ба ту назар кунам» ва ба ӯ посух дода шуд: «Ҳаргиз Манро нахоҳи дид», пас ӯ аз таваққуъи хеш тавба кард: «Гуфт: Ту муназзаҳ ҳастӣ, ман ба сӯят тавба кардам»... Чароки чашмҳо Ӯро идрок намекунанд ва Ӯ чашмҳоро идрок мекунад ва Ӯ борикбини огоҳ аст... Худойе ки ба ҳар ҷо рӯй мекунӣ, дар онҷо ҳаст ва вуҷуди Ӯ монанди вуҷуди аҷсом ба ҷое маҳдуд намешавад... Худойе ки аз ҷойе ба ҷои дигар интиқол намёбад ва ба махлуқи худ такя намезанад ва монанди ҳайвон, қобили таҷзия ба аъзо ва ҷавореҳ нест ва ба сифоти инсон муттасиф намешавад... Худойе ки дар ҳеҷ васфе намегунҷад ва ба ҳеҷ васфе намеояд ва аз ҳар чизе ки битавон тасаввур кард муназзаҳ ва волотар аст... Худойе ки ҳамаи номҳои неку барои Ӯст, бегумон таъаддуди номҳояш ба таъаддуди зоташ анҷомад ва Ӯро ба аҷзоъӣ мутаъаддид тақсим кунад... Чунонки ду сифат «Бино» ва «Шунаво» Ӯро ба ду кас табдил намекунат ва барои Ӯ ду ҷузъ падид намеоварад, балки Ӯ дар айни биноӣ, шунавост ва дар айни шунавоӣ биност ва биноӣ ва шунавоӣ, ду эътибор аз сифатӣ воҳид барои Ӯянд ки «Илм» номида мешавад; Чароки таъаддудро ба вуҷуди Ӯ роҳе нест ва аз ҳар такассуре дар зоти худ муназзаҳ аст. [Нақд ва баррасии 11]
Занни будани аҳодис ба истиснои аҳодиси мутавотир, сирфан «Андешаи Мансури Ҳошимии Хуросонӣ» нест, балки андешаи умуми олимони мусалмон аз ҳамаи мазоҳиби Исломӣ ба истиснои гурӯҳе аз салафиён аст ва воқеъиятӣ возеҳ ва виҷдонӣ аст, то ҷойе ки ба таъбири бархӣ олимони мусалмон монанди Нававӣ (д.676қ) дар шарҳи саҳеҳул Муслим «Инкори он чизе ҷуз хирасарӣ дар баробари маҳсус нест»; Чароки аҳодиси воҳид табиъатан ба наҳве ҳастанд ки эҳтимоли ғалат, таҳриф ва кизб дар онҳо вуҷуд дорад ва бо вуҷуди ин эҳтимол, яқин ба судури онҳо ҳосил намешавад... адами ҳуҷҷияти занн, «Андешаи Мансури Ҳошимии Хуросонӣ» нест, балки сареҳи сухани Худованд дар Қуръони Карим аст ки борҳо ва бо таъкид фармудааст: ﴿إِنَّ الظَّنَّ لَا يُغْنِي مِنَ الْحَقِّ شَيْئًا﴾; «Бе гумон занн чизеро аз ҳақ кифоят намекунад» ва рӯшан аст ки ин сухани сариҳи Худованд, иршод ба як ҳукми ақлӣ аст; Чароки ақл низ танҳо яқинро меъёри шинохти хақ медонад ва занн ва шак ва ваҳмро бо таваҷҷуҳ ба вуҷуди эҳтимоли хилоф дар онҳо, барои шинохти ҳақ кофӣ намедонад ва рӯшан аст ки аҳкоми ақлӣ, қобили тахсис нестанд; Ҳамчунонки сухани сареҳи Худованд, ғайри қобили тахсис аст; Ба ин маъно ки бо таваҷҷуҳ ба лаҳн ва сиёқи қотеъ ва сареҳи худ ва далолате ки бар табиъати занн дорад, таҳаммули тахсисро надорад... ва ин гуноҳи Мансури Ҳошимии Хуросонӣ маҳсуб намешавад! [Нақд ва баррасии 1]
Хабари мансуб ба Паёмбари Худованд саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам дар бораи пайдоиши 73 фирқа пас аз ӯ ки яке аз онҳо «Ноҷиа» ва боқӣ оташанд, хабарӣ воҳид ва ғайри яқинӣ аст ва ҳазрати Мансури Ҳошимии Хуросонӣ адами ҳуҷҷияти чунин ахборро дар мавзӯъе аз китоби худ монанди мабҳаси «Ривоҷи ҳадисгароӣ»[1], ба тафсил табйин фармудааст. Фориғ аз онки бештари асноди ин ҳадис, дар назари аҳли ҳадис заъиф шумурда мешавад ва татиммаи машҳури он мабнӣ бар таърифи фирқаи ноҷиа ба «Ҷамоъат» ва таърифи ҷамоъат ба чизе ки «Паёмбар ва асҳоби ӯ» бар он будаанд, бо таваҷҷуҳ ба ихтилофи шадиди ақвол ва афъоли асҳоби он ҳазрат, қобили илтизом нест, балки бӯӣ ҷаъл медиҳад. Афзун бар инки судури он бо воқеъияти маҳсус ва берунӣ созгорӣ надорад; Чароки пайдоиши 73 фирқа пас аз Паёмбари Худованд саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам дар миёни мусалмонон собит нест, балки чи басо хилофи он собит бошад; Бо таваҷҷуҳ ба инки фирқаҳои мусалмон ном бурда шуда дар кутуби фирқашиносӣ, бисёр бештар ё камтар аз ин теъдоданд ва ҳифзи бархӣ ва афзудани бархӣ дигар барои татбиқи онҳо бар ин теъдод, бидуни такаллуфи фаровон мумкин нест, балки навъан тарҷиҳи било мураҷҷаҳ аст. [Нақд ва баррасии 7]
Иддае низ ин китоби шарифро мехонанд ва ба маъорифи он пай мебаранд, аммо дар ғавғои фитна ва ошуб ва ҳошиясозӣ ва таблиғоти масмумии душманони Худо фирефта мешаванд ва бадбин мегарданд ва дилашон тира мешавад ва ба ҷои матн ба ҳошиа мепрдозанд ва дар ниҳоят аз ҳақ дур мешаванд. Албатта тардиде нест ки ин гуноҳи бузург, нахуст бар гардани он фитнагароне аст ки аз роҳи Худо боз медоранд ва азобӣ дарднок дар интизори онҳост. Ин ҳучигарон бо вуҷуди боз будани дарвозаи нақди илмӣ ва мантиқӣ, аз он ҷо ки ҳеҷ бурҳон ва мантиқе надоранд даст ба олуда кардани фазо мезананд. Аммо ба ҳар ҳол мухотабони ин китоби шариф бояд бидонанд ки ҳаракати ҳаққи тамоми анбиёъ дар тӯли торих низ бо сампошӣ ва тавҳин ва таҳмит ва фитнагарии мустабидон ва мустакбирон ва зӯргӯён ҳамроҳ будааст ва душманони Худо ҳамвора бо бадтарин шева фазоро олуда месохтанд ва мардумро аз роҳи Худо боз медоштанд. Лизо иттифоқи ҷадиде наяфтодааст ва мухотабони ин китоби шариф бояд бо озодагӣ ва инсоф ба далил ва бароҳини он назар кунанд ва фориғ аз эҳсосоти зудгузар ва ҳаяҷоноти козиб, ҳақро биёбанд ва ба муқтазояш амал намояд ин шоъ Аллоҳ. [Мақолаи 2]
Тардиде нест ки дар раъси ҳамаи орзуҳо ва ормонҳои муштараки мусалмонони ҷаҳон, барқарории адолати ҷаҳонӣ ва решакан шудани бедоди ва фасод бар рӯӣ замин дар сояи давлати мустақил ва ҳақиқатмадори Исломӣ қарор дорад. Ҳукумате ки Ислом аз ҳамон рӯзҳои нахустин, ваъдаи онро ба мусалмонон додааст ва бидуни шак ҳар орзуӣ машрӯъ ва саҳиҳи дигаре танҳо дар сурате муҳаққақ хоҳад шуд ва ҳамаи мусалмонони ҷаҳон, чи илтифот дошта бошанд ва чи надошта бошанд, чунин орзуеро дар сар мепарваранд. Аммо чизе ки дар ин миён гурӯҳи касире аз мусалмононро ба иштибоҳ андохта ва аз масири асли Ислом, мунҳариф сохта, ин таваҳҳуми шум ва беасос будааст ки барои таҳаққуқи ин ормони дерин ва орзуӣ ширин, мусалмононро ниёзе ба ҳидояти Худованд нест ва ҳар гурӯҳи аз эшон метавонад аз ҳар равише ки ба назараш дуруст аст, пайравӣ намояд ва ҳар касеро ки писандид барои қиёдат ва раҳбарии хеш ба сӯӣ ин ормони бузург баргузинад! Аммо ба рӯшанӣ мебинем ки чунин таваҳҳуми шум ва тасаввури хоме то кунун чи натоиҷе ба бор оварда ва мусалмонони ҷаҳонро ба чи рӯзе андохтааст! Имрӯз ҳар гурӯҳ аз мусалмонон касеро бар худ мусаллат сохта ва бо ҳокими дилхоҳи хеш байъат кардааст... Аз ин рӯ ҷоҳил ва золим ва таҷовуз ва ҷанг ва беадолатӣ ва фақр бар эшон муставлӣ шуда ва сояи табоҳӣ ва суқут бар сарашон сангинӣ мекунад. Ин аз он рӯст ки мусалмонон, Худовандро нодида гирифтанд ва машият ва иродаи ӯро дар ин амр ба ҳисоб наёварданд ва аз равише ки Ӯ барои расидан ба ин ормони бузург таъйин фармуда буд тахаллуф намуданд. Мусалмонон фаромӯш карданд ки изни Худованд ва амри Ӯ асл ва асоси хилқат ва санги банои офариниши ин ҷаҳон аст ва ҳамаи ҷараёнот, муъодилот ва муҳосиботи ҳокм бар он ҷуз ба хоста ва иродаи Ӯ ҷараён намеёбад ва бидуни он ҳатто сангрезаи рӯӣ замин ҳаракат намекунад. [Мақолаи 4]
Мусалмонони ҷаҳон аз ин ҳақиқати бузург ғафлат кардаанд ки Худованди мутаъол, вилоят ва байъатро танҳо азони худ донистааст ва ононро аз шарик гирифтан дар он ба шиддат наҳй фармуда ва ташрик дар онро мисдоқи ширки ба Аллоҳ донистааст... Бетардид Худованди баладмартаба, ҳокими ҳақиқӣ ва молики аслии ин ҷаҳон аст ва ҳукумат бар он низ танҳо азони Ӯст. Лизо таҳаққуқи ҳукумати адолати ҷаҳонӣ танҳо ба тариқе ки Ӯ хостааст муяссар тавонад шуд ва танҳо ҳокиме ки Ӯ барои мардум баргузидааст, тавону салоҳияти барқарории адолатро хоҳад дошт ва на ҳеҷ каси дигар. Ин ҳақиқате аст ки дар айни вузуҳ ва ҳаққонияташ мавриди ғафлати амиқ воқеъ шуда ва ба фаромӯшӣ супурда шуда ва албатта ин фаромӯшӣ бисёр аҷиб ва ғайри қобили дарк аст; Чароки ҳамаи мусалмонон иттифоқи назар доранд ки бино бар ахбори мутавотири Исломӣ, қоъим ба ҳақ ва барпо кунандаи адолат бар рӯи замин ва танҳо касе ки Худованд ба хуруҷ ва қиёми ӯ ба ҳақ ва адолат ва пирӯзии ниҳойиаш хабар дода, Маҳдии оли Муҳаммад аст; «Ҳамон касе ки заминро аз қист ва адл пур мекунад; Ҳамчунонки аз зулм ва ҷавр пур шудааст» ва дар бораи ҳеҷ шахси дигаре чунин иттифоқи назире вуҷуд надорад. Ин ба он маъност ки танҳо ҳокими машруъ ва мавриди ризояти Худованд дар ин замон ҳамуст ва дар ҳоли ҳозир танҳо касе ки байъат бо ӯ барои мусалмонони ҷаҳон ҷойиз ва балки воҷиб шумурда мешавад, Маҳдӣ аст ва ҳар байъате ҷуз бо ӯ, исёни амри Худованд ва дар натиҷа табаъияти шайтон ва ба таъбири Қуръон, таҳокум ба сӯӣ тоғут шумурда мешавад ва ин нишондиҳандаи авҷи аҳмият ва маҳрумияти байъат бо Маҳдӣ дар омӯзаҳои Исломӣ аст. [Мақолаи 4]
Дар ҳоли ҳозир ихтилоф ва тафриқаи уммат аз авомили сиёсӣ ва ҳокимиятҳои мутаъаддид ва мутафарриқ нашъат мегирад ва чанд дастагии мусалмонон, маълули пайравии онон аз ҳукком ва қудратҳои сиёсии гуногун аст ва табиъӣ аст ки ҳар гурӯҳ ва ҳар даста ва ҳар миллате аз мусалмонон, пайрави заъими хеш аст ва зуъамои ҷаҳони Ислом низ ҳар кадом ба сӯӣ худ мехонанд ва умуман Маҳдиро аз ёд бурдаанд; Чароки ё асосан ҳеҷ таваҷҷуҳе ба ӯ надоранд ва аз бурдани номи ӯ низ оҷизанд ва ё ин гуна таблиғ мекунанд ки зуҳури Маҳдӣ бисёр дур аст ва маълум нест дар чи замоне воқеъ мешавад. Ин гуна аст ки ҳокимони ҷаҳони Ислом дониста ё нодониста алайҳи Маҳдӣ иқдом мекунанд ва зеҳни умумии мусалмононро аз таъаммул дар бораи ӯ боз медоранд. Ҳоло агар тасаввур кунем ки нидои бедоргари даъват ба сӯӣ Маҳдӣ ва пайвастан ба ӯ ва гусастан аз ғайри ӯ ба гӯши ҳамаи мусалмонони ҷаҳон бирасад ва эшон ҳамагӣ, як садо даст аз ҳокимоне ки бидуни изни Худованд баргузидаанд, бардоранд ва ба сӯӣ Маҳдӣ бишитобанд чи хоҳад шуд? Ба ростӣ бо ба роҳ афтодани наҳзати бедорӣ бахши ҳимоят ва итоъат аз Маҳдӣ ва танин андоз шудани шиъори бозгашти мусалмонон ба сӯӣ Маҳдӣ чи таҳавулоте дар минтақа ва ҷаҳон рӯй хоҳад дод? Ба назар мерасад пеш аз ҳар чиз, авалин натиҷаи мубораки чунин ҳаракати бедоргаре, иттиҳоди муслимин дар як саф ва зери як байрақ ва низ ҳамгароӣ ва иттифоқи эшон дар сояи байъат бо гумоштаи Худованд хоҳад буд ва ин аввалин гом дар ростои таҳаққуқи ормони Исломии мо яъне таҳаққуқи ҳокимияти ҳазрати Маҳдӣ аст; Чароки тардиде нест ки як иттиҳоди ростин ва ба ҳам пайвастагии амиқ миёни суфуфи мусалмонон, пешниёзи инқилоби ҷаҳонии Маҳдавӣ шумурда мешавад. [Мақолаи 4]
Ба ақидаи мо чунин наҳзати мубораки Исломӣ ки иттиҳоди ҳамаи мусалмонон дар замин байрақи Маҳдавиро ҳадафи худ қарор додааст оғоз шуда ва овоӣ «Бозгашт ба Ислом» ро сар додааст. Раҳбарии ин наҳзат бар уҳдаи андешманди ҳушёр ва мубориз, ҳазрати аълома Мансури Ҳошимии Хуросонӣ аст ки бо шуҷоъати беназир ва мисолзадании худ, калимаи «Ал байъату Лиллоҳ» ро шиъори наҳзати худ қарор дода ва мӯътақид аст ки танҳо мисдоқи байъат бо Аллоҳ дар даврони мо байъат бо халифаи Худо Маҳдии оли Муҳаммад аст ва ҳар байъати дигаре дар ин даврон, байъат бо тоғут шумурда мешавад. Бинобарин «Ал байъату Лиллоҳ» ба маънои инҳисори ҳукуамт ва қудрат ба касе аст ки Худованд ӯро ба унвони халифаи худ баргузидааст ва он ҳеҷ кас нест ҷуз Маҳдӣ. Ин парчамдори Исломи холис ва комил, бо ироъаи чунин қироъати асил ва мӯътабаре, мӯътақид аст ки Маҳдӣ, амуди оҳанини хаймаи Ислом аст ва то ин амуди оҳанин бар замин устувор нагардад, хаймайи Ислом барпо нахоҳад шуд. Лизо вазифаи фард фарди мусалмонони ҷаҳон, ҳимояти ҳамаҷониба ва содиқона аз Маҳдӣ ва нусрату иъонат ва итоъат аз ӯст. Ба ҳамин хотир аст ки метавон наҳзати ин андешманди бузургро наҳзати «Бозгашт ба Ислом» ё наҳзати бозгашт ба сӯӣ Маҳдӣ ном ниҳод; Чи онки рукни ракин ва иқома кунандаи мавъуди Ислом ҳамуст ва бозгашт ба ӯ дар воқеъ бозгашт ба сӯӣ Исломи ростин аст. [Мақолаи 4]
